قالیشویی و رفوگری فرهی(شماره ثبت741754)

به علت تعدد مراكز فرش بافي در ايران و طرح هاي متنوع مورد عمل قالي بافان اين مناطق و تقليدي كه از طرح هاي اختصاصي يك منطقه در مناطق ديگر مي شود گاهي شناخت دقيق محل بافت برخي از فرش ها تا حدودي مشكل مي گردد در اين مورد ضابطه هايي از قبيل نوع گره، نوع رنگ، جنس الياف، تعداد پود، ارتفاع پرز و برخي ديگر از جزئيات مشخصه هاي مهمي هستند كه ملاك عمل خبرگان قرار مي گيرند.

گاهي فرش را از لحاظ مراكزي كه در آن خريد و فروش صورت گرفته است، نام گذاري مي كنند كه عملي كاملاً لغو و بي مورد است. به عنوان مثال فرش هايي به نام موصل (شهري در عراق) در اندازه هاي تقريبي ۱۳۰×۲۰۰ سانتي متر كه در اصل فرش هاي بافت همدان و كردستان هستند.

به طور كلي فرش هاي ايران را از نظرگاه مراكز بافت در دو گروه بزرگ مي توان طبقه بندي كرد.

فرش هاي ايلياتي 

فرش هاي ايلياتي دست بافت عشاير بوده و به علت ضرورت زندگي و كيفيت خاص كوچ، اكثر در اندازه هاي كوچك و كناره مي باشند. دستگاه هاي قالي بافي عشاير؛ افقي و ساختماني بسيار ساده دارند و به گونه اي است كه در موقع استقرار بتوانند به سادگي آن را گسترده و با آهنگ عزيمنت ايل، با سرعت و سهولت آن را جمع آوري كرده به پشت چهارپايان بسته و حمل كنند. فرش هاي ايلياتي بيشتر از نوع ضخيم و رنگ هاي به كار رفته در الياف آن ها بيشتر طبيعي مي باشد. گره فرش هاي آن ها اغلب از نوع تركي و در عشاير فارس زبان از نوع سنه است. نقشه هاي دلخواه بافنده هاي عشايري اكثر هندسي و ذهن بافت مي باشد. بافت فرش در اندازه هاي بزرگ و مطابق با نقشه هاي متداول در مراكز قالي بافي شهري در ميان عشاير معمول نيست.

فرش هاي روستايي و شهري

فرش هاي روستايي و شهري به طور معمول در كارگاه هاي ثابت بافته مي شوند و كيفيت بافت آنها از ضخيم ترين تا ظريف ترين نوع ممكن، متغير است. فرش هاي مراكز شهري اكثر داراي نقشه بوده و نسبت به فرش هاي ده بافت كيفيت بهتري دارند.

طبقه بندي فرش ها بر اساس اندازه 

۱- قاليچه هاي بسيار كوچك به نام هاي پادري، پاتختي و پشتي به ابعاد تقريبي ۶۰×۵۰ و ۸۰×۶۰ و ۹۰×۶۰ سانتيمتر.

۲- قاليچه هاي كوچك به نام ذرع و نيم به اندازه هاي تقريبي ۱۵۰×۱۰۰سانتيمتر و ابعاد مشابه. در بازار قاليچه هايي در مقياس كوچك تر از اين اندازه ها را به نام ذرع و چارك مي نامند.

۳- قاليچه هايي به نام موصل به اندازه هاي تقريبي ۲۰۰×۱۳۰ سانتيمتر.

۴- قاليچه هاي متوسط به نام سجاده يا دو ذرعي به اندازه هاي تقريبي ۲۱۰×۱۵۰ سانتيمتر.

۵- قاليچه هاي بزرگ و يا قالي هاي كوچك در ابعاد تقريبي ۱۵۰×۲۵۰ و ۱۷۰×۲۸۰ سانتيمتر و يا اندازه هاي مشابه كه در اصطلاح به آن ها «پرده» مي گويند.

۶- قالي هاي كوچك و بزرگ كه در اندازه هاي ۲×۳ و ۲/۵×۲/۵ و ۴×۳ و ۵×۴ و ۵/۴×۶ متر و يا اندازه هاي مشابه بافته مي شوند. (در قالي هاي به ابعاد فوق اختلاف بين طول و عرض به طور معمول يك متر در نظر گرفته مي شود).

۷- به غير از ابعاد فوق در مراكز بافندگي ايران بنابر سنت ها و عادت هاي بافنده ها، كناره هاي كوتاه كه در اصطلاح به آن «خرك» گفته مي شود به اندازه هاي تقريبي ۹۰-۸۰×۲۳۰-۱۸۰ سانتيمتر و كناره هاي معمولي به عرض ۷۰ تا ۱۱۰ سانتيمتر و طول ۲۸۰ تا ۱۶۰۰ سانتيمتر نيز بافته مي شوند.

۸- كلگي و يا سرانداز كناره عريضي است به ابعاد تقريبي۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتيمتر عرض و ۲۵۰ تا ۵۰۰ سانتيمتر طول كه معمولاً راهروهاي فراخ را با آن مفروش مي نمايند و يا در بالا و پائين فرش اصلي سالن پهن مي شوند.

علاوه بر مقياس هاي ياد شده در بسياري از مناطق بافندگي ايران از جمله كرمان، تبريز، بيرجند، شيراز، بختياري، نائين و غيره فرش هاي مربع به اندازه هاي ۱×۱ و ۵/۱×۵/۱ و ۲×۲ و ۵/۳×۵/۳ متر بافته مي شود و در اصفهان و تبريز و قم فرشينه هاي گرد و بيضي شكل در مقياس هاي نه چندان بزرگ و به تعدادي نه چندان انبوه توليد مي شود.

فراسوي اين اندازه ها و معيارهاي تجارتي گاهي به فرش هايي بسيار گران بها و با ارزش اغلب در اندازه هاي بزرگ بر مي خوريم كه بر اساس سفارش بافته شده و غالباً زينت بخش بناها و ساختمان ها يا كاخ هاي با شكوه بزرگان عالم و ثروتمندان جهان مي گردند.

يكي از نمونه ها، فرش زيبايي است در مساحت ۷۳۰ متر مربع (۷/۲۰×۳۵ متر) كه در سال هاي اخير بعد از چهار سال كار مداوم ۵۲ بافنده ماهر، تحت سرپرستي استاد رضا زاينده به اتمام رسيده است. در نقشه اين فرش جالب از شاهكارهاي هنرمند طراح؛ استاد اكبر زرين نقش، نماي داخلي گنبد شيخ لطف الله (اصفهان) بافته شده است. براي برجسته نشان دادن نقش هاي اين شاهكار بي همتا تنها ۱۵۰۰ كيلوگرم ابريشم خالص به كار رفته است.

فرش گل ابريشم بسيار بزرگ ديگري به مساحت ۱۲۴۰ متر مربع (۳۱×۴۰ متر) كه به جرأت مي توان آن را بزرگ ترين فرش دست بافت جهان ناميد نيز در سال هاي اخير پس از چهار سال كار بي وقفه چهل بافنده چيره دست نجف آبادي از دار پائين كشيده شده است. اين فرش فوق العاده جالب و ظريف بر اساس طرح هاي نائين با تار و پود پنبه اي و پرز پشم و ابريشم با ۲۰۰۰۰ گره در هر رج بافته شده است.

به هنگامي كه دفتر شاهكارهاي فرش ايران را ورق مي زنيم اشاره به چند نمونه فرش بسيار با اهميت ديگر البته نه به عظمت فرش هاي ياد شده فوق ولي حائز اهميت از نظر ظرافت و مشخصات استثنائي آن ها كه در سال هاي اخير بافندگان مبتكر و با ذوق آن ها را به مجموعه فرش هاي بسيار نفيس ايران افزوده اند بسيار به جا خواهد بود.

يكي از آن ها قاليچه كوچكي به مساحت ۲ متر مربع است كه يك خانواده تبريزي كار بافت آن را با نهايت استادي با به كار بردن ۲۲۰۰ قطعه سنگ قيمتي به پايان رسانيده است. ديگري قاليچه اي حجمي به شكل بطري نوشابه به ارتفاع ۱۲۵ سانتي و قطر ۳۰ سانتي متر كه توسط يك هنرمند قالي بافت به نام حسين كوزه گر به صرف ۴ سال وقت بافته شده است.

در اصفهان فرشي به نام ثارالله در ابعاد ۳۶۰×۵۱۰ سانتي متر با ۳۱ ميليون گره (۱۶۸۸۴۵۳ گره در هر متر مربع) بافته شده و به بارگاه حضرت اباعبدالله الحسين (ع) هديه گرديده است. اين فرش بي نظير به مراتب از فرش شكارگاه وين كه به نام ظريف ترين قالي دوران صفويه نام برده شده است ريز بافت تر است (تعداد گره هاي فرش اخير الذكر ۱۲۷۴۰۰۰ گره در هر متر مربع است(

 

منبع: سایت صادرات فرش